zeromski/przedwiosnie
Bardzo krótkie streszczenie
Baku, początek XX wieku. Cezary Baryka, syn polskiego urzędnika i Polki tęskniącej za ojczyzną, dorastał w dostatku. Gdy wybuchła I wojna światowa, jego ojciec został powołany do wojska. Chłopak, uwolniony spod ojcowskiej kontroli, zaczął sprawiać matce problemy wychowawcze. Po wybuchu rewolucji w Rosji zafascynował się ideami komunistycznymi i wydał władzom rodzinny skarb. Wkrótce matka zmarła z wycieńczenia, a on sam, doświadczony okrucieństwem wojny domowej, pozostał bez środków do życia.
Niespodziewanie odnalazł go ojciec, który opowiedział mu o odrodzonej Polsce i wizji „szklanych domów” – tanich, higienicznych i pięknych mieszkań dla wszystkich. Razem wyruszyli w podróż do Polski, podczas której ojciec zmarł. Po przybyciu do kraju Cezary zobaczył biedę i zacofanie, a nie szklane domy. W Warszawie, dzięki pomocy przyjaciela rodziców, podjął studia medyczne. Wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej, gdzie zaprzyjaźnił się z Hipolitem Wielosławskim. Po wojnie pojechał do jego majątku w Nawłoci. Tam wdał się w romans z Laurą Kościeniecką, narzeczoną sąsiada, a jednocześnie stał się obiektem uczuć dwóch innych kobiet. Konflikt z narzeczonym Laury i tragiczna śmierć jednej z zakochanych w nim panien zmusiły go do powrotu do Warszawy.
W stolicy, rozczarowany polską rzeczywistością, zbliżył się do komunistów. Podczas jednej z manifestacji robotniczych, widząc zbliżający się oddział wojska, wystąpił z tłumu. W geście samotnego protestu przeciwko niesprawiedliwości, ale i w geście solidarności z ojczyzną, ruszył w stronę żołnierzy. W finale powieści:
Baryka wyszedł z szeregów robotników i parł oddzielnie, wprost na ten szary mur żołnierzy — na czele zbiedzonego tłumu.
Szczegółowy пересказ po częściach
Rodowód
Seweryn Baryka, Polak pracujący jako urzędnik w Rosji, poślubił Jadwigę Dąbrowską, kobietę z Siedlec, która nigdy w pełni nie zaadaptowała się do życia na obczyźnie.
Jej słaba znajomość języka rosyjskiego prowadziła do komicznych nieporozumień, jak wtedy, gdy skomplementowała „czerwoną gębę” córki gubernatora, myląc rosyjskie słowo „roża” z polską „różą”. Seweryn, człowiek uczciwy i pracowity, dzięki inteligencji i protekcji rodaków dorobił się znacznego majątku. Wśród cennych przedmiotów przechowywał pamiętnik z powstania listopadowego, w którym opisano udział jego dziadka, Kaliksta Grzegorza Baryki. Ta rodzinna pamiątka była dla niego symbolem szlacheckiego pochodzenia i powodem do dumy. Z czasem rodzina osiadła w Baku, gdzie Seweryn zajmował wysokie stanowisko w przemyśle naftowym. Wychowywali jedynego syna, Cezarego, w dostatku, zapewniając mu najlepszą edukację.
Część 1. Szklane domy
Gdy wybuchła I wojna światowa, czternastoletni Cezary Baryka pożegnał ojca, powołanego do wojska.
Pod nieobecność ojca chłopak, uwolniony spod jego żelaznej dyscypliny, zaczął sprawiać matce problemy. Opuszczał lekcje, wdawał się w bójki i spędzał czas na łobuzerii. Matka, nie radząc sobie z synem, pogrążała się w tęsknocie za krajem i wspomnieniach o Szymonie Gajowcu, swej młodzieńczej miłości.
Wybuch rewolucji w Baku w 1917 roku stał się dla Cezarego okazją do zamanifestowania buntu. Chłopak przestał chodzić do szkoły, a sprowokowany przez dyrektora, uderzył go. Zafascynowany ideami rewolucyjnymi, uczestniczył w wiecach i egzekucjach, powtarzając matce zasłyszane hasła. Gdy władze nakazały oddanie ukrytych skarbów, Cezary, w imię idei, wskazał miejsce, gdzie ojciec zakopał oszczędności. Z czasem w mieście zaczęło brakować żywności. Matka, by zdobyć jedzenie dla syna, potajemnie sprzedawała resztę ukrytych kosztowności. Cezary, widząc jej poświęcenie, zaczął dojrzewać i pomagać jej w domowych obowiązkach. Wkrótce jednak matka została aresztowana i zmuszona do ciężkich robót w porcie, gdzie zmarła z wyczerpania. Cezary, chowając ją, zauważył, że z jej palca brutalnie zerwano ślubną obrączkę. Samotny i pozbawiony środków do życia, został zmuszony do pracy przy grzebaniu ofiar walk między Ormianami a Tatarami. Pewnego dnia wśród zwłok zobaczył ciało młodej, pięknej Ormianki, co wstrząsnęło nim do głębi. W tłumie nędzarzy wałęsających się po okolicy rozpoznał swojego ojca, który, jak się okazało, po ucieczce z niewoli dotarł do Baku. Po upadku władzy tureckiej i wkroczeniu bolszewików, ojciec i syn postanowili uciec do Polski. Podczas długiej i ciężkiej podróży pociągiem towarowym Seweryn, chcąc zaszczepić w synu miłość do ojczyzny, opowiadał mu o nowej cywilizacji „szklanych domów”, która rzekomo powstała w Polsce. Mówił o tanich, higienicznych i pięknych budynkach ze szkła, które miały odmienić życie polskiej wsi i miast. Cezary słuchał tych opowieści z niedowierzaniem, ale wizja ojca rozbudzała jego ciekawość. Seweryn przekonywał syna, że prawdziwą rewolucją jest twórczy postęp, a nie grabież. Mówił:
Rewolucją istotną i jedyną jest wynalazek. Rewolucją fałszywą jest wydzieranie przemocą rzeczy przez innych zrobionych. ... A czyż ci, co z pałacu wypędzają magnata i zabierają ten pałac w swoje władanie, zrobili ten pałac?
Podróż okazała się tragiczna. W Moskwie skradziono im walizkę z najcenniejszymi rzeczami, a w drodze do Charkowa Seweryn ciężko zachorował. Przed śmiercią poprosił syna, by odnalazł w Warszawie Szymona Gajowca. Zmarł w pociągu, a Cezary, dzięki pomocy przygodnego księdza, mógł kontynuować podróż. Po dotarciu do granicy i przekroczeniu jej, Cezary znalazł się w małym, zaniedbanym miasteczku. Widok nędzy i brudu zderzył się z idealistyczną wizją ojca. Wtedy w jego myślach pojawiło się pytanie:
Gdzież są twoje szklane domy? — rozmyślał brnąc dalej. — Gdzież są twoje szklane domy?...
Część 2. Nawłoć
W Warszawie Cezary odnalazł Szymona Gajowca, który, poruszony historią jego matki, zaopiekował się nim i załatwił mu posadę w swoim biurze. Baryka rozpoczął studia medyczne. Gdy wybuchła wojna polsko-bolszewicka w 1920 roku, wstąpił do wojska. Na froncie zaprzyjaźnił się z Hipolitem Wielosławskim, któremu uratował życie.
Po zakończeniu walk Hipolit zaprosił Cezarego do swojego rodzinnego majątku, Nawłoci. Tam Baryka poznał ziemiańskie życie, pełne beztroski, obfitości i tradycyjnych obyczajów. Wśród domowników byli matka Hipolita, jego przyrodni brat, wesoły ksiądz Anastazy, oraz siostra cioteczna, porywcza Karolina Szarłatowiczówna.
Cezary szybko zaskarbił sobie sympatię mieszkańców Nawłoci. Wdał się w niewinny flirt z Karoliną, która zakochała się w nim bez pamięci. Jednocześnie poznał Wandę Okszyńską, utalentowaną muzycznie, lecz nieśmiałą dziewczynę, która również obdarzyła go głębokim, skrywanym uczuciem.
Prawdziwą namiętnością zapałał jednak do Laury Kościenieckiej, pięknej i inteligentnej wdowy z sąsiedniego majątku Leniec.
Ich romans był pełen pasji i potajemnych spotkań. Laura, choć zaręczona z bogatym, lecz niekochanym Barwickim, odwzajemniała uczucie Cezarego. Ich schadzki, ukrywane przed światem, były dla obojga źródłem intensywnych przeżyć. Karolina, dręczona zazdrością, odkryła romans Cezarego i Laury. Zrozpaczona, otruła się strychniną. Jej śmierć wstrząsnęła Nawłocią, a podejrzenie padło na Wandę, która z miłości do Cezarego mogła chcieć pozbyć się rywalki. Baryka, choć wstrząśnięty tragedią, nie zerwał romansu z Laurą. Pewnej nocy, podczas potajemnego spotkania w Leńcu, został przyłapany przez Barwickiego. Doszło do bójki, w której Cezary, uniesiony furią, uderzył szpicrutą nie tylko rywala, ale i Laurę, która próbowała ich rozdzielić. Ten akt przemocy zakończył ich związek. Zrozpaczony i okryty hańbą, Cezary opuścił Nawłoć, by na folwarku Chłodek w samotności przemyśleć swoje życie. Tam, obserwując nędzę chłopów i komorników, zaczął konfrontować sielankowy obraz życia ziemiaństwa z brutalną rzeczywistością wsi. Myślał:
Cóż za zwierzęce pędzicie życie, chłopy silne i zdrowe! Jedni mają jadła tyle, że z niego urządzili kult, obrzęd, nałóg... a drudzy po to tylko żyją, żeby nie zdychać z głodu! Zbuntujcież się, chłopy potężne, przeciwko swojemu sobaczemu losowi!
Wiadomość o ślubie Laury z Barwickim ostatecznie pogrzebała jego nadzieje. Z poczuciem klęski i wewnętrznego rozdarcia postanowił wrócić do Warszawy.
Część 3. Wiatr od wschodu
W Warszawie Cezary zamieszkał w nędznym pokoju w dzielnicy żydowskiej i ponownie podjął pracę u Gajowca, pomagając mu w pisaniu książki o odrodzonej Polsce. Gajowiec, rzecznik ewolucyjnych reform, wierzył w stopniową budowę państwa, opartą na stabilizacji waluty i pracy organicznej. Mówił o Polsce jako o kraju, który dopiero wkracza w swoje „przedwiośnie”.
To dopiero przedwiośnie nasze. Wychodzimy na przemarznięte role i oglądamy dalekie zagony. Bierzemy się do własnego pługa, do radła i motyki, pewnie że nieumiejętnymi rękami. Trzeba mieć do czynienia z cuchnącym nawozem...
Jednak Cezarego, rozczarowanego rzeczywistością, nie przekonywały te argumenty. Widział nędzę, niesprawiedliwość i brutalność nowej władzy. W tym czasie odnowił znajomość z Antonim Lulkiem, studentem prawa i ideowym komunistą.
Lulek, nienawidzący Polski i idealizujący rewolucję bolszewicką, próbował wpłynąć na poglądy Baryki. Zabierał go na tajne zebrania komunistyczne, gdzie Cezary słuchał o terrorze stosowanym przez polską policję i wyzysku robotników. Te opowieści budziły w nim gniew i bunt, ale jednocześnie nie potrafił w pełni zaakceptować komunistycznej ideologii, pamiętając okrucieństwa rewolucji w Baku. Rozdarty między wizją Gajowca a hasłami Lulka, Cezary czuł się zagubiony. Nie potrafił znaleźć własnej drogi, a jego serce wciąż tęskniło za Laurą. Pewnego dnia otrzymał od niej list z prośbą o spotkanie. Laura wyznała mu, że go kocha i że ślub z Barwickim był koniecznością, by ratować majątek. Cezary, rozdarty między miłością a poczuciem zdrady, odrzucił ją. W marcu, podczas manifestacji robotniczej idącej pod Belweder, Cezary, targany sprzecznymi uczuciami, odłączył się od tłumu i samotnie ruszył w stronę kordonu żołnierzy, symbolicznie występując przeciwko wszystkim i wszystkiemu.