sienkiewicz/quo-vadis
Bardzo krótkie streszczenie
Rzym, I wiek n.e., za panowania cesarza Nerona. Młody rzymski trybun wojskowy Marek Winicjusz, atletyczny i piękny, początkowo samowolny i porywczy, później nawrócony na chrześcijaństwo, głęboko zakochany w Ligii, wraca do Rzymu.
Odwiedza wuja, rzymskiego patrycjusza Petroniusza, arbitra elegancji, estetę, cynika, inteligentnego i wpływowego doradca Nerona, leniwego, ale bystrego.
Winicjusz zakochuje się w Ligii (Kallinie), młodej dziewczynie, córce króla Ligów, wychowance Aulusa Plaucjusza i Pomponii Grecyny, chrześcijance, pięknej i niewinnej, o delikatnej cerze i niebieskich oczach.
Petroniusz aranżuje sprowadzenie Ligii do pałacu Nerona. Przerażona Ligia ucieka z pomocą wiernego sługi Ursusa i chrześcijan. Winicjusz, zrozpaczony, szuka jej, poznając naukę chrześcijan. W Rzymie wybucha pożar, o który Neron oskarża chrześcijan, rozpoczynając krwawe prześladowania. Ligia zostaje uwięziona.
Podczas igrzysk, Ligia, przeznaczona na śmierć na rogach tura, zostaje cudem uratowana przez Ursusa. Lud, poruszony tym widokiem i miłością Winicjusza, domaga się łaski. Neron zgadza się. Ligia i Winicjusz uciekają z Rzymu do Sycylii, gdzie odnajdują spokój i szczęście w miłości i wierze chrześcijańskiej.
Quo vadis, Domine?...
I nie słyszał odpowiedzi Nazariusz, lecz do uszu Piotrowych doszedł głos smutny i słodki, który rzekł:
— Gdy ty opuszczasz lud mój, do Rzymu idę, by mnie ukrzyżowano raz wtóry.
Piotr wraca do Rzymu, by kontynuować nauczanie, wiedząc, że czeka go męczeńska śmierć. Paweł z Tarsu również ginie. Petroniusz, widząc szaleństwo Nerona, popełnia samobójstwo. Neron, opuszczony, ginie z rąk wyzwoleńców. Bazylika Piotra panuje nad miastem i światem, a na drodze Appijskiej stoi kapliczka z napisem "Quo vadis, Domine?".
Szczegółowe streszczenie
Podział na rozdziały i ich tytuły są redakcyjne.
Wprowadzenie do rzymskiego społeczeństwa i zauroczenie Winicjusza
W Rzymie za panowania Nerona, Petroniusz, wykwintny patrycjusz i arbiter elegancji, prowadzi życie pełne zbytków i estetycznych przyjemności. Pewnego dnia odwiedza go jego siostrzeniec, Marek Winicjusz, młody trybun wojskowy, który właśnie wrócił z wojny w Armenii.
Winicjusz wyznaje wujowi, że podczas pobytu w domu szanowanego wodza Aulusa Plaucjusza zakochał się bez pamięci w jego wychowance, Ligii. Dziewczyna, córka króla Ligów, przebywa w Rzymie jako zakładniczka. Winicjusz, opętany pożądaniem, prosi Petroniusza o pomoc w jej zdobyciu. Petroniusz, zaintrygowany opowieścią, zgadza się pomóc.
Obaj udają się z wizytą do domu Aulusów, gdzie Winicjusz ponownie spotyka Ligię i utwierdza się w swoim uczuciu. Petroniusz, choć pod wrażeniem skromności i cnoty panującej w domu Plaucjuszów, a także tajemniczej wiary żony wodza w jednego Boga, postanawia działać zgodnie z prośbą siostrzeńca. Winicjusz, rozpalony namiętnością, zwierza się wujowi ze swoich pragnień.
Muszę ją mieć. Gdybym był Zeusem, otoczyłbym ją chmurą, jak on otoczył Io, lub spadłbym na nią dżdżem, jak on spadł na Danae. Chciałbym całować jej usta aż do bólu! Chciałbym słyszeć jej krzyk w moich ramionach.
Porwanie i ucieczka Ligii; rozpacz Winicjusza
Petroniusz, wykorzystując swoje wpływy, namawia Nerona, by ten, powołując się na prawo do opieki nad zakładnikami, odebrał Ligię Aulusom i oddał ją Winicjuszowi. Cesarz, niechętny cnotliwym Plaucjuszom, chętnie się zgadza.
Wkrótce pretorianie siłą zabierają Ligię z domu i prowadzą ją na Palatyn, gdzie trafia pod opiekę Akte, dawnej kochanki Nerona. Ta ostrzega dziewczynę przed niebezpieczeństwami dworu i radzi jej, by nie sprzeciwiała się woli cezara.
Zali nie słyszałaś o córce Sejana, która małym była jeszcze dziewczątkiem, a która z Tyberiuszowego rozkazu musiała dla zachowania prawa... przejść przez hańbę przed zgonem! Ligio, Ligio, nie drażnij cezara!
Podczas rozpustnej uczty u Nerona pijany Winicjusz próbuje siłą zmusić Ligię do uległości. W ostatniej chwili zjawia się jej wierny sługa, olbrzymi Lig, Ursus, który obezwładnia Winicjusza i unosi swoją panią z pałacu. Winicjusz, wpadłszy w szał z powodu utraty Ligii, zabija jednego ze swoich niewolników i popada w rozpacz.
Poszukiwania Ligii i spotkanie Winicjusza z chrześcijanami
Zdesperowany Winicjusz wynajmuje do odnalezienia Ligii przebiegłego Greka, Chilona Chilonidesa. Ten, dowiedziawszy się od Winicjusza, że Ligia nakreśliła na piasku znak ryby, odkrywa jej sekret. Wyjaśnia, że ryba (po grecku „ichtys”) to akrostych słów „Jezus Chrystus, Syn Boży, Zbawiciel” i symbol tajemniczej sekty chrześcijan. Chilon postanawia przeniknąć do ich wspólnoty, by odnaleźć dziewczynę.
Udając chrześcijanina, Chilon zdobywa zaufanie starego Eurycjusza, od którego dowiaduje się o spotkaniach gminy. Wkrótce informuje Winicjusza, że na cmentarzu Ostrianum odbędzie się nocne zgromadzenie, na którym nauczać będzie sam Piotr Apostoł, i że Ligia z pewnością tam będzie.
Winicjusz, Chilon oraz wynajęty siłacz Kroto udają się w przebraniu na cmentarz. Winicjusz dostrzega Ligię i jest pod ogromnym wrażeniem żarliwej wiary chrześcijan oraz kazania Piotra, który opowiada o życiu i zmartwychwstaniu Chrystusa. Mimo to, po zakończeniu nabożeństwa, postanawia porwać dziewczynę. Śledzą ją i Ursusa aż do ich domu na Zatybrzu. Winicjusz i Kroto wdzierają się do środka, by uprowadzić Ligię.
Przemiana Winicjusza i pogłębiająca się wiara
Próba porwania kończy się katastrofą. Ursus w obronie Ligii zabija Krotona, a Winicjusza ciężko rani. Zamiast go jednak dobić, chrześcijanie, na prośbę Ligii, zabierają rannego do swojego domu i otaczają go troskliwą opieką. Winicjusz, doglądany przez Ligię, lekarza Glaukusa i innych członków gminy, po raz pierwszy w życiu styka się z bezinteresowną miłością i miłosierdziem. Jego uczucie do Ligii pogłębia się i zmienia charakter – z pożądania rodzi się prawdziwa, pełna szacunku miłość. Słuchając rozmów chrześcijan i poznając ich naukę, zaczyna rozumieć, jak bardzo jego dotychczasowe życie było puste i okrutne. Poznaje także Pawła z Tarsu, który tłumaczy mu zasady nowej wiary.
Ligia, choć również zakochana w Winicjuszu, obawia się, że miłość do poganina może ją przywieść do grzechu. Gdy Winicjusz odzyskuje siły, dziewczyna, za radą starszego prezbitera Kryspa, potajemnie opuszcza dom, by uniknąć pokusy. Winicjusz jest zrozpaczony, ale jego przemiana jest już głęboka. Wraca do swojego domu i, ku zdumieniu Petroniusza, przebacza niewolnikom, którzy pod jego nieobecność urządzili sobie ucztę. Czuje jednak pustkę i nie potrafi odnaleźć się w dawnym świecie rozpusty i zbytków.
Powrót Nerona do Rzymu i wielki pożar
Neron wraca z Ancjum do Rzymu. Podczas jednej z rozmów z augustianami narzeka, że nigdy nie widział płonącego miasta, co uniemożliwia mu dokończenie poematu o pożarze Troi. Wkrótce potem w Rzymie wybucha ogromny pożar, który szybko ogarnia kolejne dzielnice. Winicjusz, dowiedziawszy się o klęsce w Ancjum, pędzi konno do stolicy, obawiając się o życie Ligii. Miasto pogrążone jest w chaosie, a ogień, podsycany przez tajemniczych ludzi rzucających pochodnie, niszczy wszystko na swojej drodze. Winicjusz z trudem przedostaje się na Zatybrze, ale dom, w którym mieszkała Ligia, jest pusty. Sam ledwo uchodzi z życiem z płonących zaułków, uratowany przez grupę chrześcijan. Dowiaduje się od Chilona, że Ligia wraz z innymi schroniła się na cmentarzu Ostrianum. Wśród chrześcijan, którzy zebrali się w podziemiach, panuje przekonanie, że pożar jest zapowiedzią końca świata i Sądu Ostatecznego. Jeden z prezbiterów, Kryspus, głosi nadejście dnia gniewu.
Oto na miasto zbrodni i rozpusty, oto na nowy Babilon Pan spuścił płomień niszczący. Wybiła godzina sądu, gniewu i klęski... Pan zapowiedział przyjście i wraz ujrzycie Go!
Pojawia się jednak Piotr Apostoł, który uspokaja wiernych, obiecując im miłosierdzie i życie wieczne. Winicjusz odnajduje Piotra i błaga go o pomoc w odnalezieniu Ligii. Apostoł prowadzi go do chaty grabarza, gdzie ukryła się dziewczyna. Tymczasem Neron wraca do płonącego Rzymu i z wieży, przy akompaniamencie lutni, śpiewa pieśń o upadku Troi, rozkoszując się widokiem tragedii.
Prześladowania chrześcijan i uwięzienie Ligii
Po pożarze gniew ludu zwraca się przeciwko Neronowi, powszechnie uważanemu za podpalacza. Aby odwrócić od siebie podejrzenia, cesarz, za radą Tygellina i swojej żony Poppei, postanawia zrzucić winę na chrześcijan. Rozpoczynają się masowe aresztowania. Chilon, mszcząc się za chłostę, którą kazał mu wymierzyć Winicjusz, zdradza chrześcijan, wskazując ich kryjówki i przywódców. Ligia i Ursus zostają uwięzieni. Winicjusz, który w międzyczasie przyjął chrzest z rąk Piotra, popada w rozpacz. Próbuje wszystkich sposobów, by ocalić ukochaną – przekupuje strażników, prosi o wstawiennictwo wpływowych augustianów, a nawet samego Petroniusza, który jednak stracił już łaskę cezara. Wszystkie jego wysiłki okazują się daremne. W przepełnionych więzieniach szerzy się zaraza. Ligia zapada na gorączkę więzienną. Winicjusz, w przebraniu grabarza, odwiedza ją nocami, a ich spotkania, w obliczu nieuchronnej śmierci, umacniają ich miłość i wiarę. Oboje godzą się ze swoim losem, znajdując pocieszenie w nadziei na życie wieczne.
Próba Ligii na arenie i cudowne ocalenie
Rozpoczynają się igrzyska, podczas których chrześcijanie giną na arenach na tysiące sposobów – rozszarpywani przez dzikie zwierzęta, krzyżowani, paleni żywcem jako „pochodnie Nerona”. Winicjusz z przerażeniem oczekuje dnia, w którym na arenie pojawi się Ligia. Wreszcie nadchodzi wieczorne przedstawienie. Na arenę zostaje wprowadzony Ursus, a za nim potężny tur germański, do którego rogów przywiązano nagą Ligię. Na ten widok Winicjusz zrywa się z miejsca, gotów rzucić się na arenę, lecz Petroniusz go powstrzymuje. Ursus, widząc swoją panią w śmiertelnym niebezpieczeństwie, staje do walki z bykiem. Po długim, nadludzkim wysiłku, ku zdumieniu całego amfiteatru, łamie zwierzęciu kark. Następnie podnosi Ligię i, niosąc ją na rękach, błaga lud o litość. Tłum, poruszony jego siłą i oddaniem, domaga się łaski dla obojga. Winicjusz zeskakuje na arenę i okrywa Ligię swoją togą. Neron, widząc jednomyślną wolę ludu, a nawet swoich pretorianów, niechętnie daje znak ocalenia.
Następstwa wydarzeń i męczeństwo Piotra
Ligia, uratowana, powoli wraca do zdrowia w domu Petroniusza. Petroniusz jednak wie, że jego własny los jest przesądzony. Odkryto jego powiązania ze spiskiem Pizona. Otrzymawszy w Cumae wyrok śmierci, wydaje pożegnalną, wykwintną ucztę. W jej trakcie odczytuje gościom list do Nerona, w którym bezlitośnie kpi z jego talentu artystycznego, po czym wraz ze swoją ukochaną niewolnicą, Eunice, popełnia samobójstwo, otwierając sobie żyły.
Chcę się weselić, pić wino, słuchać muzyki, patrzeć na te oto boskie kształty, które obok mnie widzicie, a potem zasnąć z uwieńczoną głową. Już pożegnałem się z cezarem i czy chcecie posłuchać, com mu na pożegnanie napisał?
Tymczasem Chilon, zmuszany do oglądania kolejnych egzekucji, przeżywa głęboki wstrząs. Widok męczeństwa Glaukusa, którego niegdyś okrutnie skrzywdził, a który z płonącego słupa mu przebacza, ostatecznie łamie Greka. W uniesieniu Chilon publicznie oskarża Nerona o podpalenie Rzymu. Zostaje aresztowany i poddany torturom, podczas których spotyka go Paweł z Tarsu. Chilon nawraca się, przyjmuje chrzest i umiera na krzyżu, wybaczając swoim oprawcom.
Glauku! W imię Chrystusa! Przebacz!
Uciszyło się naokół: dreszcz przebiegł obecnych i wszystkie oczy mimo woli podniosły się w górę.
A głowa męczennika poruszyła się lekko, po czym usłyszano z wierzchołka masztu podobny do jęku głos:
— Przebaczam!...
Wkrótce po tych wydarzeniach Piotr Apostoł, namawiany przez wiernych, postanawia opuścić Rzym. Jednak na drodze Appijskiej ukazuje mu się Chrystus. Piotr pyta go: „Quo vadis, Domine?” (Dokąd idziesz, Panie?), na co słyszy odpowiedź, że Chrystus idzie do Rzymu, by dać się ukrzyżować powtórnie. Apostoł rozumie, że nie może opuścić swojej trzody. Wraca do miasta, gdzie wkrótce zostaje pojmany i skazany na śmierć. Na własną prośbę zostaje ukrzyżowany głową w dół, gdyż nie czuje się godzien umierać w ten sam sposób co jego Mistrz.
Męczeństwo Pawła oraz nowe życie Winicjusza i Ligii
W tym samym czasie Paweł z Tarsu, jako obywatel rzymski, zostaje ścięty mieczem przy Drodze Ostyjskiej. Winicjusz i Ligia, którzy odziedziczyli majątek Petroniusza, opuszczają Rzym. Udają się do Sycylii, gdzie wiodą spokojne i szczęśliwe życie, dzieląc się swoim bogactwem z potrzebującymi i żyjąc zgodnie z zasadami chrześcijańskiej miłości.
Epilog. Los Nerona i trwałe dziedzictwo chrześcijaństwa
Panowanie Nerona dobiega końca. Bunt legionów w Galii i Hiszpanii oraz opuszczenie go przez pretorianów zmuszają go do ucieczki z Rzymu. Ostatecznie, opuszczony przez wszystkich, popełnia samobójstwo. Powieść kończy się obrazem Rzymu, nad którym panuje już nie cezar, lecz bazylika Piotra, symbolizująca ostateczne zwycięstwo chrześcijaństwa.