molier/skapiec
Bardzo krótkie streszczenie
Paryż, XVII wiek. Walery, udający służącego w domu skąpca Harpagona, potajemnie zaręczył się z jego córką Elizą.
Jej brat Kleant zakochał się w biednej Mariannie, która opiekowała się chorą matką.
Harpagon ogłosił rodzinie swoje plany: sam zamierzał poślubić Mariannę, a córkę wydać za bogatego pięćdziesięciolatka Anzelma.
Kleant próbował pożyczyć pieniądze, ale lichwiarzem okazał się jego własny ojciec. Swatka Frozyna pochlebiała skąpcowi, zapewniając o zgodzie Marianny na małżeństwo i wychwalając jego młody wygląd.
Podczas kolacji Marianna i Kleant rozpoznali się. Młodzieniec zdjął pierścień z palca ojca i podarował go dziewczynie, twierdząc, że ojciec nalega. Harpagon musiał udawać zgodę.
Służący Strzałka wykradł z ogrodu szkatułę Harpagona z dziesięcioma tysiącami talarów. Odkrywszy kradzież, skąpiec wpadł w rozpacz:
Och, moje kochane złoto! Moje biedne złoto! Mój drogi przyjacielu! Wydarto mi ciebie; odkąd mi ciebie wydarto, straciłem mą podporę, pociechę, radość: wszystko skończone dla mnie, nie mam co robić na świecie.
Kucharz Jakub fałszywie oskarżył Walerego o kradzież. Ten przyznał się do tajemnych zaręczyn z Elizą, myśląc, że o nich mowa. Wstrząśnięty Harpagon żądał sprawiedliwości.
Anzelm okazał się zaginionym ojcem Walerego i Marianny. Kleant oddał szkatułę w zamian za zgodę na ślub. Anzelm pobłogosławił oba małżeństwa i pokrył koszty wesel, a Harpagon pobiegł przytulić ukochane złoto.
Szczegółowe streszczenie według aktów
Tytuły aktów oraz ich podział na sceny są umowne.
Akt 1. Tajemne miłości i skąpstwo Harpagona
Tajne zaręczyny Walerego i Elizy
W domu Harpagona w Paryżu Walery rozmawiał z Elizą o ich tajemnej miłości. Dziewczyna wyznała, że kocha go, ale obawia się reakcji ojca i opinii świata. Walery zapewniał ją o swojej wierności i przypominał, jak uratował ją z tonięcia, co skłoniło go do pozostania w Paryżu i przyjęcia posady służącego w domu jej ojca.
Walery wyjaśnił Elizie swoją strategię zdobywania przychylności Harpagona.
Przekonuję się, że aby pozyskać sobie ludzi, nie ma na świecie lepszej drogi, jak stroić się we własne ich skłonności, przejmować się ich mniemaniami, patrzeć z zachwytem na ich wady i przyklaskiwać wszystkim uczynkom.
Eliza zgodziła się porozmawiać z bratem o ich sytuacji, po czym Walery odszedł.
Okrutne skąpstwo Harpagona wobec domowników
Kleant zwierzył się siostrze, że pokochał młodą Mariannę, która mieszkała z chorą matką w skromnych warunkach. Skarżył się na skąpstwo ojca, które uniemożliwiało mu pomoc ukochanej.
Bo, powiedz, czy może być coś bardziej nieludzkiego niż te drobiazgowe braki, które cierpimy w tym domu, i ta straszna surowość, w jakiej jęczymy bez przerwy? I na cóż się nam przyda, że będziemy mieli kiedyś majątek...
Rodzeństwo postanowiło połączyć siły przeciwko tyranii ojca. Tymczasem Harpagon wyganiał z domu Strzałkę, służącego Kleanta, podejrzewając go o szpiegowanie i kradzież. Obszukał go dokładnie i kazał mu odejść.
Nie chcę mieć bez ustanku pod nosem szpiega, zdrajcy, którego przeklęte oczy śledzą wciąż, co robię, pożerają wszystko, co posiadam, i myszkują na wsze strony, czyby się nie udało czegoś złasować.
Pozostawszy sam, Harpagon zamyślił się nad swoim skarbem - dziesięcioma tysiącami talarów zakopanymi w ogrodzie. Obawiał się, że zdradził się głośno mówiąc do siebie.
Harpagon ogłasza swoje plany małżeńskie
Harpagon zwołał dzieci, aby ogłosić swoje plany małżeńskie. Zapytał Kleanta o opinię na temat Marianny. Syn, nie wiedząc o zamiarach ojca, szczerze wychwalał jej zalety. Wtedy Harpagon oznajmił, że zamierza ją poślubić. Kleant poczuł się słabo i musiał odejść. Ojciec poinformował Elizę, że wyda ją za pana Anzelma, bogatego pięćdziesięciolatka.
Eliza odmówiła posłuszeństwa, ale ojciec nalegał. Wezwał Walerego jako sędziego w tej sprawie. Walery dyplomatycznie przyznawał rację obojgu, ale ostatecznie poparł Harpagona, zwłaszcza gdy usłyszał, że Anzelm zgadza się wziąć Elizę bez posagu.
Walery zdobywa zaufanie Harpagona
Walery przekonywał Elizę, że należy udawać zgodę, aby łatwiej pokrzyżować plany ojca. Gdy Harpagon wrócił, Walery zapewnił go o posłuszeństwie córki. Zachwycony Harpagon powierzył mu całą władzę nad Elizą i wyszedł zadowolony. Walery obiecał sobie, że da radę przekonać dziewczynę.
Akt 2. Ojciec i syn jako rywale
Kleant szuka pożyczki na lichwiarski procent
Kleant spotkał się ze Strzałką, który przyniósł wiadomości o pożyczce. Faktor Simon znalazł lichwiarza gotowego pożyczyć piętnaście tysięcy franków, ale na bardzo niekorzystnych warunkach. Procent wynosił ponad dwadzieścia pięć od sta, a część sumy miała być wypłacona w postaci niepotrzebnych rupieci wycenionych znacznie powyżej ich wartości. Kleant był oburzony, ale potrzeba zmuszała go do zgody.
Odkrycie: ojciec i syn kochają tę samą kobietę
Simon przyprowadził Kleanta do lichwiarza. Ku przerażeniu obojga okazało się, że lichwiarzem był sam Harpagon, a pożyczkobiorcą jego syn. Ojciec i syn oskarżali się nawzajem - Harpagon o rozrzutność i zadłużanie się, Kleant o lichwiarski procent i wyzysk. Harpagon kazał synowi odejść, zadowolony, że odkrył jego tajemnicę.
Frozyna jako swatka. Pochwały skąpca
Do Harpagona przyszła Frozyna, swatka, która miała załatwić sprawę małżeństwa z Marianną. Zaczęła pochlebiać Harpagonowi, wychwalając jego młody wygląd i przepowiadając mu długie życie.
Frozyna zapewniła, że Marianna i jej matka zgodziły się na małżeństwo. Gdy Harpagon zapytał o posag, swatka sprytnie wyliczała, że oszczędność Marianny w jedzeniu, ubiorze i grze przyniesie rocznie dwanaście tysięcy franków. Harpagon nie był przekonany tym rachunkiem, ale Frozyna obiecała, że rodzina posiada jakiś majątek za granicą.
Harpagon obawiał się, że jego wiek może nie spodobać się młodej dziewczynie. Frozyna zapewniła go, że Marianna ma nieprzezwyciężony wstręt do młodych ludzi i ceni tylko starców. Zachwycony Harpagon polecił przygotować powóz na wyjazd Marianny z matką na jarmark. Gdy Frozyna próbowała prosić o pomoc finansową w procesie sądowym, Harpagon wymijająco odpowiadał i szybko się oddalił.
Akt 3. Kolacja i kradzież
Przygotowania do kolacji. Oszczędności Harpagona
Harpagon wydawał rozkazy służbie przed wieczorną kolacją. Pani Claude miała sprzątać, ale nie za mocno, aby nie zniszczyć mebli, i pilnować butelek. Ździebełko i Szczygiełek mieli nalewać wino tylko na wyraźne życzenie gości i nie żałować wody. Eliza miała pilnować, aby nic nie przepadło ze stołu, i przyjąć Mariannę.
Harpagon polecił Kleantowi być uprzejmym dla przyszłej macochy. Jakubowi, który pełnił funkcję kucharza i woźnicy, kazał przygotować kolację. Gdy Jakub zapytał o pieniądze, Harpagon się wściekł. Walery wtrącił się, mówiąc, że prawdziwy kucharz powinien umieć ugotować dobrze za tanie pieniądze.
Dowiedzże się, Jakubie, ty i podobni tobie, że to prosta mordownia — stół przeładowany potrawami. ... toć, wedle słów starożytnego filozofa, po to się je, aby żyć, nie zaś po to żyje, aby jeść.
Zachwycony Harpagon powierzył Waleremu organizację wieczerzy. Jakub miał przygotować karocę, ale skarżył się, że konie są wygłodzone i ledwo żywe. Harpagon twierdził, że skoro nic nie robią, to nie muszą jeść. Walery zaproponował, że poprosi sąsiada o zastąpienie Jakuba na koźle.
Marianna i Kleant: wzajemna miłość
Jakub powiedział Harpagonowi prawdę o tym, co ludzie o nim mówią - że jest pośmiewiskiem miasta, że drwią z jego skąpstwa. Wściekły Harpagon zbił służącego. Później Walery wyśmiał Jakuba, który zagroził mu pobiciem, ale ostatecznie to Walery okładał kijem Jakuba.
Marianna przybyła z Frozyną. Dziewczyna była przerażona perspektywą małżeństwa z Harpagonem. Frozyna próbowała ją pocieszyć, mówiąc, że stary mąż szybko umrze. Gdy Harpagon się pojawił, Marianna była zaszokowana jego wyglądem. Harpagon przedstawił się w okularach i zaczął wychwalać jej uroki.
Eliza przyszła przywitać się z Marianną. Potem pojawił się Kleant. Marianna i młodzieniec rozpoznali się - to był ten sam elegancki młodzieniec, który ją odwiedzał. Oboje byli zaskoczeni, że Kleant jest synem Harpagona. Kleant powiedział otwarcie, że nie może winszować Mariannie tytułu macochy. Marianna odpowiedziała podobnie - nie chciałaby być jego macochą.
Kolacja. Kleant ofiarowuje diamenty ojca
Harpagon przepraszał Mariannę za syna. Kleant tłumaczył się, że mówił w imieniu ojca, wychwalając Mariannę. Frozyna zaproponowała wyjazd na jarmark. Harpagon kazał zaprzęgać. Kleant poinformował, że w imieniu ojca kazał przynieść kosze pomarańcz i konfitur. Harpagon był wściekły na taką rozrzutność.
Kleant zwrócił uwagę Marianny na piękny diament ojca. Zdjął pierścień z palca Harpagona i wręczył go Mariannie, mówiąc, że ojciec chce jej go podarować. Harpagon protestował, ale Kleant upierał się, że ojciec nalega. Marianna próbowała oddać pierścień, ale Kleant nie pozwolił. Frozyna przekonała ją, aby zatrzymała dar. Wściekły Harpagon musiał się zgodzić.
Zamieszanie wśród służby
Harpagon pożyczył Mariannie i Frozynie swój powóz na wyjazd. Kleant miał towarzyszyć paniom do ogrodu, gdzie przygotowano podwieczorek. Harpagon polecił Waleremu pilnować, aby nic nie przepadło, i oszczędzać na wszystkim. Ździebełko wpadł, przewracając Harpagona, i oznajmił, że konie są niepodkute. Szczygiełek przybiegł z inną wiadomością. Harpagon kazał zaprowadzić konie do kowala.
Harpagon odkrywa kradzież szkatuły
Pozostawszy sam, Harpagon poszedł sprawdzić swoje pieniądze zakopane w ogrodzie. Po chwili wrócił w rozpaczy.
Złodziej! Złodziej! Rozbójnik! Morderca! Ratunku! Kto w Boga wierzy! Jestem zgubiony! Zamordowany! Gardło mi poderżnęli: wykradli mi pieniądze! Kto to być może? Co się z nim stało? Gdzie uciekł?
Harpagon krzyczał i szalał, chwytał się za głowę, oskarżał wszystkich dookoła. Żądał sprowadzenia komisarza, policji, sędziów i katów. Zapowiedział, że wszystkich każe powiesić, a jeśli nie odnajdzie skarbu, sam się powiesi.
Akt 4. Szkatuła jako narzędzie szantażu
Rozterki kochanków. Plany Frozyny
Kleant, Marianna, Eliza i Frozyna rozmawiali o trudnej sytuacji. Marianna była zależna od matki i nie mogła sama decydować o swoim losie. Kleant był zrozpaczony. Frozyna wymyśliła plan - znajdzie jakąś kobietę, która podszyje się pod bogatą markizę i wmówi Harpagonowi, że chce go poślubić i przekazać mu cały majątek. Wtedy Harpagon odstąpi od Marianny.
Gwałtowna kłótnia ojca z synem
Harpagon wrócił i zaczął wypytywać Kleanta o Mariannę. Kleant odpowiadał wymijająco. Wtedy Harpagon zaproponował, że odda mu Mariannę za żonę, gdyż sam uznał, że jest za stary na małżeństwo. Kleant z radością się zgodził. Ale okazało się, że to była pułapka - Harpagon chciał sprawdzić uczucia syna.
Kleant wyznał, że kocha Mariannę i odwiedzał ją w domu. Harpagon kazał mu wyrzec się tej miłości i zaślubić wdowę, którą dla niego wybrał. Kleant odmówił. Ojciec i syn pokłócili się gwałtownie. Harpagon groził synowi kijem. Jakub próbował ich pogodzić, udając, że przekazuje ich słowa, ale w rzeczywistości kłamał obojgu. Udało mu się ich uspokoić na chwilę.
Kleant przeprosił ojca, a Harpagon obiecał mu wszystko, co zechce. Ale gdy Kleant powiedział, że chce Marianny, ojciec się wściekł. Okazało się, że Jakub ich oszukał. Harpagon wyrzucił syna z domu, wydziedziczył go i przeklinał.
Strzałka ukradł szkatułę. Kleant szantażuje ojca
Strzałka przybiegł do Kleanta ze szkatułką Harpagona. Cały dzień czatował na okazję i w końcu ukradł skarb ojca. Kleant i Strzałka szybko uciekli. Harpagon wpadł w rozpacz, krzycząc o złodzieju i morderstwie.
Akt 5. Prawda wychodzi na jaw
Śledztwo komisarza. Jakub oskarża Walerego
Komisarz przybył, aby zbadać sprawę kradzieży. Harpagon domagał się aresztowania całego miasta. Komisarz spisywał protokół. Przyszedł Jakub, który chciał się zemścić na Walerym za wcześniejsze pobicie. Oskarżył go o kradzież szkatuły, twierdząc, że widział ją u niego.
Walery przyznaje się do miłości z Elizą
Harpagon wezwał Walerego i oskarżył go o najczarniejszą zbrodnię. Walery nie zaprzeczał, mówiąc, że chciał wyznać prawdę w odpowiednim momencie. Harpagon był wściekły, nazywając go złodziejem. Walery tłumaczył, że miłość go do tego skłoniła. Harpagon myślał, że mówi o pieniądzach, ale Walery mówił o czym innym.
Walery wyznał, że kocha córkę Harpagona i zawarł z nią tajemne zaręczyny. Harpagon był zszokowany. Przyszła Eliza i potwierdziła słowa Walerego. Opowiedziała, jak Walery uratował ją z tonięcia. Harpagon nie chciał słuchać i żądał sprawiedliwości.
Anzelm rozpoznaje swoje dzieci
Przybył Anzelm, który miał poślubić Elizę. Harpagon opowiedział mu o zdradzie Walerego. Walery zaczął mówić o swoim pochodzeniu - twierdził, że jest synem don Tomasza d'Alburci z Neapolu. Anzelm zaprzeczył, mówiąc, że don Tomasz zginął na morzu szesnaście lat temu wraz z rodziną. Walery opowiedział, jak ocalał z katastrofy jako siedmioletnie dziecko.
Marianna rozpoznała w Walerym brata. Opowiedziała swoją historię - jak wraz z matką zostały schwytane przez korsarzy, a po dziesięciu latach niewoli wróciły do wolności. Wtedy Anzelm wyznał, że on sam jest don Tomaszem d'Alburci, który ukrywał się pod fałszywym nazwiskiem. Odnalazł swoje dzieci - Walerego i Mariannę.
Szczęśliwe rozwiązanie dla wszystkich oprócz Harpagona
Kleant przybył i zaproponował ojcu układ - odda mu szkatułkę, jeśli pozwoli mu zaślubić Mariannę. Harpagon chciał zgodzić się, ale okazało się, że Marianna musi mieć zgodę ojca. Anzelm wyraził zgodę na małżeństwo Marianny z Kleantem i Walerego z Elizą. Obiecał pokryć wszystkie koszty wesel. Harpagon zgodził się pod warunkiem, że Anzelm kupi mu też nowe ubranie na wesele. Komisarz żądał zapłaty za protokół. Harpagon wskazał na Jakuba, mówiąc, że może go powiesić jako zapłatę. Anzelm obiecał zapłacić komisarzowi i wybaczyć Jakubowi. Wszyscy poszli dzielić się radością, a Harpagon pobiegł uściskać swoją kochaną szkatułkę.