krasinski/nie-boska-komedia
Krótkie streszczenie
Polska, okres walk rewolucyjnych. Po ceremonii ślubnej młody poeta zaczął oddalać się od żony, pogrążając się w melancholii. Pewnej nocy nawiedziło go widmo pięknej Dziewicy - duch zły w postaci zmarłej kochanki, który kusił go do porzucenia rodziny.
Żona nie wytrzymała porzucenia i widoku strasznego widma - popadła w obłęd. W szpitalu dla umysłowo chorych podczas chrztu syna w przypływie szaleństwa błogosławiła i przeklinała dziecko, jeśli nie zostanie poetą. Wkrótce zmarła, pozostawiając męża z synem Orciem.
Po dziesięciu latach Orcio wyrósł na niezwykłe dziecko o poetyckiej naturze. W wieku czternastu lat zaczął tracić wzrok - lekarze zdiagnozowali amaurozę. Ślepota fizyczna została zrekompensowana darem jasnowidzenia - chłopiec widział duchy i przepowiadał przyszłość.
Tymczasem w kraju narastał ruch rewolucyjny. Na jego czele stanął bezwzględny przywódca, który obiecywał masom chleb, zarobek i zemstę na panach.
Rewolucjoniści odprawiali bluźniercze ceremonie na ruinach kościołów, głosząc śmierć starego Boga i narodziny nowego. Hrabia Henryk, przebrany, infiltrował obóz rewolucjonistów i przekonał się o konieczności walki z przewrotem.
Ostatnia bitwa rozegrała się w zamku Świętej Trójcy, gdzie schronili się arystokraci. Podczas oblężenia Orcio został śmiertelnie ranny. Hrabia, widząc nadchodzących wrogów, rzucił się w przepaść, przeklinając poezję. Pankracy triumfował, ale w chwili zwycięstwa ujrzał wizję Chrystusa i oślepiony boskim światłem, upadł ze słowami:
Galilaee, vicisti!
Szczegółowe streszczenie według części
Tytuły części oraz ich podział na rozdziały są umowne.
Część 1. Tragedia domowa
Kryzys małżeński i widmo Dziewicy
Dramat rozpoczął się od poetyckiego wstępu, w którym autor rozważał naturę poezji i losy poety. Następnie ukazana została scena ślubu w kościele, gdzie młoda para składała przysięgi małżeńskie. Anioł Stróż błogosławił związek, ale już wówczas pojawiły się złowieszcze zapowiedzi nadchodzących nieszczęść.
Po ceremonii ślubnej odbył się bal weselny, podczas którego młoda żona tańczyła walca. Mąż obserwował ją z zachwytem, porównując jej piękność do aniołów. Jednak już wkrótce po ślubie w ich związku pojawiły się pierwsze pęknięcia. Mąż zaczął oddalać się od żony, pogrążając się w melancholii i poetyckich marzeniach.
Pewnej nocy, gdy małżonkowie spali w sypialni, Mąż został nawiedzony przez widmo pięknej Dziewicy. Zjawa ta, będąca duchem złym przybierającym postać umarłej kochanki z młodości, zaczęła kusić go, wzywając do porzucenia ziemskiego życia i podążenia za nią. Żona, obudzona przez męża, dostrzegła widmo jako straszną zjawę o trupiej czaszce, otoczoną zapachem siarki i grobu.
Mąż, oczarowany widmem, wyszedł w ogród, gdzie Dziewica ponownie się mu ukazała. Obiecywała mu wieczną miłość i piękność, namawiając do porzucenia żony i dziecka. Pomimo że w pewnym momencie zjawa zaczęła się rozpadać, ukazując swoją prawdziwą, straszną naturę, Mąż postanowił pójść za nią. W tym krytycznym momencie odezwał się głos Anioła Stróża, który przypomniał mu o chrzcie jego syna i nakazał powrót do domu.
Szaleństwo żony i narodziny syna
Po powrocie do domu Mąż zastał pusty pokój - żona została zabrana do domu obłąkanych. Jej umysł nie wytrzymał porzucenia przez męża i widoku strasznego widma. W szpitalu dla umysłowo chorych Żona przeszła przemianę - uwierzyła, że została obdarzona darem poezji, aby w ten sposób odzyskać miłość męża.
Bądź poetą, aby cię ojciec kochał, nie odrzucił kiedyś. (...) Przeklinam cię, jeśli nie będziesz poetą.
Podczas chrztu syna, który otrzymał imię Jerzy Stanisław, Żona w przypływie obłędu błogosławiła dziecko na poetę, a następnie je przeklinała, jeśli nie spełni tego przeznaczenia. Goście, przerażeni jej zachowaniem, opuścili ceremonię. Wkrótce potem Żona zmarła w szpitalu, pozostawiając Męża samego z synem.
Mąż, przytłoczony poczuciem winy za śmierć żony, pogrążył się w rozpaczy. Zdał sobie sprawę, że jego poszukiwanie idealnej miłości i piękna doprowadziło do zniszczenia wszystkiego, czego się dotknął. Pozostał sam z małym synem, niosąc ciężar odpowiedzialności za tragedię, która dotknęła jego rodzinę.
Część 2. Historia syna
Dzieciństwo Orcia i jego ślepota
Dziesięć lat później syn Męża, zwany Orciem, wyrósł na niezwykłe dziecko. Mimo młodego wieku wykazywał cechy poetyckiej natury - był zamyślony, wrażliwy i jakby obciążony tajemniczymi przeczuciami. Różni ludzie próbowali określić jego przeznaczenie: lekarz diagnozował nerwy, profesor widział w nim zdolności do nauk ścisłych, wojskowy przepowiadał karierę pułkownika.
Na cmentarzu, przy grobie matki, Orcio modlił się w sposób niezwykły, zmieniając słowa tradycyjnych modlitw na poetyckie wizje. Opowiadał ojcu o snach, w których ukazywała mu się zmarła matka, obiecując zgromadzić dla niego "kształtów roje, myśli i natchnienie" od duchów wyższych i niższych, aby ojciec mógł go pokochać.
Mąż, obserwując niezwykłą naturę syna, modlił się do Boga o zmiłowanie nad dzieckiem, które wydawało się przeznaczone na szaleństwo i przedwczesną śmierć. Obawiał się, że syn odziedziczył po matce skłonność do obłędu, a po nim samym - poetycką wrażliwość, która mogła okazać się zgubna.
Gdy Orcio miał czternaście lat, zaczął tracić wzrok. Lekarze zdiagnozowali u niego amaurozę - ślepotę spowodowaną uszkodzeniem nerwu wzrokowego. Chłopiec zaczął żyć w świecie wizji wewnętrznych, widząc "oczyma duszy" to, czego nie mógł już dostrzec wzrokiem fizycznym. Nocami chodził przez sen, wygłaszając proroctwa i wizje przyszłości.
Mąż, zrozpaczony stanem syna, czuł się bezsilny wobec cierpień dziecka. Orcio w swoich wizjach przepowiadał nadchodzące nieszczęścia i widział duchy przeszłości. Jego ślepota fizyczna została jakby zrekompensowana nadprzyrodzonym darem jasnowidzenia, co jeszcze bardziej niepokoiło ojca.
Kryzys duchowy Męża
Mąż przeżywał głęboki kryzys duchowy. Czuł się wypalony wewnętrznie, pozbawiony wiary i nadziei. Spotkanie z filozofem, który głosił idee postępu i wyzwolenia ludzkości, nie przyniosło mu pociechy - widział w tych teoriach jedynie powtórzenie starych błędów materialistycznej filozofii XVIII wieku.
W górskim wąwozie Mąż spotkał tajemniczego brzuchomówcę, który okazał się być Mefistem. Następnie ukazał mu się orzeł, wzywający do walki o cześć i potęgę przodków. Te spotkania utwierdziły Męża w przekonaniu, że musi stanąć do walki z nadchodzącymi siłami rewolucji, aby bronić tradycji i wiary ojców.
Gdzie skrzydła twoje? (...) U wiszaru góry twoja wielka dusza, nieśmiertelna (...) ot kona! — i nieboga twoich stóp się prosi, by nie szły dalej — wielka dusza — serce wielkie.
Część 3. Świat rewolucji
Pankracy i ruch rewolucyjny
Trzecia część dramatu ukazała świat rewolucji, na czele którego stał Pankracy - przywódca mas ludowych. Był to człowiek łysy, z czarną brodą, o nieruchomym wzroku i zimnej, bezwzględnej naturze. Przemawiał do tłumów zgromadzonych pod miastem, obiecując im chleb, zarobek i zemstę na panach.
Wśród zwolenników Pankracego znajdowali się przedstawiciele różnych grup społecznych: rzemieślnicy, robotnicy, lokaje, rzeźnicy, a także grupa przechrztów - Żydów, którzy przyjęli chrześcijaństwo, ale w tajemnicy pozostali wierni judaizmowi i snuli plany zemsty na chrześcijanach.
Towarzyszem Pankracego był młody Leonard, fanatyczny kapłan nowej wiary rewolucyjnej. Pankracy planował spotkanie z hrabią Henrykiem, mając nadzieję na przeciągnięcie go na stronę rewolucji ze względu na jego poetycką naturę.
Obóz rewolucjonistów i ich wierzenia
Rewolucjoniści stworzyli własną ideologię i obrzędy. Leonard odprawiał ceremonie nowej wiary na ruinach zburzonego kościoła, gdzie na gruzach świątyni głosił narodziny nowego Boga - Boga ludzkości wyzwolonej. Uczestniczyli w tym kapłani, filozofowie, poeci i artyści nowego porządku.
Chleba, zarobku, drzewa na opał w zimie, odpoczynku w lecie! (...) My dziś Bogu, królom i panom za służbę podziękujem — Hura — Hura!
Tłumy rewolucjonistów tańczyły wokół szubienicy, śpiewając pieśni o wolności i zemście. Różne grupy zawodowe - lokaje, rzeźnicy, rzemieślnicy - organizowały się w kluby, każdy ze swoją specyfiką. Rzeźnicy chwalili się, że dla nich obojętne jest, czy zabijać bydło, czy panów.
Wśród rewolucjonistów pojawił się także kondotier Bianchetti, dowódca wojskowy gotowy służyć każdej sprawie za odpowiednią zapłatę. Leonard udzielał "święceń zbójeckich" nowym adeptom, namaszczając ich olejem królewskim na zgubę królów i wręczając im broń oraz truciznę.
Ceremonie rewolucyjne miały charakter orgiastyczny i bluźnierczy. Na ruinach kościołów palono ogniska, tańczono i głoszono nową wiarę. Leonard z oblubienicą symbolizowali wyzwolony rodzaj ludzki, a ich związek miał być obrazem nowego świata, powstającego na gruzach starego Boga.
Filozofowie i artyści nowego porządku planowali budowę świątyni wolności, gdzie zamiast tradycyjnych ozdób miały być puginały i ludzkie głowy. Wszystko to miało służyć stworzeniu nowego człowieka, wyzwolonego z więzów religii i tradycji.
Infiltracja obozu przez Męża
Mąż, przebrany za rewolucjonistę w czarny płaszcz i czerwoną czapkę wolności, infiltrował obóz rewolucjonistów w towarzystwie Przechrzty. Obserwował tańce wokół szubienicy, słuchał przemówień i poznawał mentalność mas ludowych. Widział umierającego rzemieślnika, który przeklinał kupców i fabrykantów.
Podczas wędrówki przez obóz Mąż spotkał różne grupy rewolucjonistów: lokajów chwalących się zabiciem swoich panów, kobiety rozdające miłość w imię wolności, żołnierzy planujących oblężenie zamków. Wszędzie panowała atmosfera zemsty i niszczenia starego porządku.
Szczególnie wstrząsające było spotkanie z chórem chłopów, którzy prowadzili swojego pana na egzekucję. Śpiewali o tym, jak "upiór ssał krew i poty nasze" i jak teraz nadszedł czas zemsty. Mąż rozpoznał w tej scenie zapowiedź totalnego przewrotu społecznego.
Kulminacją infiltracji było uczestnictwo w ceremonii religijnej Leonarda na ruinach kościoła. Mąż obserwował bluźniercze obrzędy, podczas których głoszono śmierć starego Boga i narodziny nowego. Widok ten utwierdził go w przekonaniu o konieczności walki z rewolucją.
Część 4. Ostateczna konfrontacja
Oblężenie zamku Świętej Trójcy
W zamku Świętej Trójcy zebrali się ostatni przedstawiciele arystokracji europejskiej. W katedrze zamkowej Arcybiskup mianował Męża wodzem obrony, błogosławiąc go mieczem świętego Floriana. Wszyscy obecni przysięgli bronić wiary i czci przodków do śmierci.
Tymczasem w dolinie pod zamkiem gromadziły się tłumy rewolucjonistów pod wodzą Pankracego. Rozpoczęło się oblężenie ostatniej twierdzy starego świata. Mąż, stojąc na murach, obserwował morze ludzkich głów w dolinie i przygotowywał się do ostatecznej walki.
W zamku panowały różne nastroje. Podczas gdy Mąż nawoływał do walki, niektórzy arystokraci, w tym Ojciec Chrzestny, próbowali negocjować poddanie. Mąż groził śmiercią każdemu, kto wspomni o kapitulacji, i zdołał utrzymać jedność obrońców.
Podczas oblężenia Orcio przebywał w północnej wieży zamku, gdzie śpiewał proroctwa. Jego ślepota fizyczna została zrekompensowana darem jasnowidzenia - przewidywał przyszłe wydarzenia i widział duchy przeszłości. W podziemiach zamku ukazał ojcu wizję sądu duchów nad ich rodem.
Za to, żeś nic nie kochał, nic nie czcił prócz siebie, prócz siebie i myśli twych, potępion jesteś — potępion na wieki.
Walki trwały przez kilka dni. Obrońcy zamku, mimo przewagi liczebnej przeciwnika, dzielnie się bronili. Mąż osobiście prowadził wycieczki przeciwko oblegającym, zadając im znaczne straty. Jednak siły obrońców stopniowo się wyczerpywały, brakowało amunicji i żywności.
Śmierć głównych bohaterów
W ostatnim szturmie Orcio został trafiony kulą i zmarł w ramionach ojca. Jego ostatnie słowa dotyczyły matki, która wzywała go do siebie. Wierny sługa Jakub również zginął w walce. Mąż, zostając sam, zdał sobie sprawę, że wszystko zostało stracone.
Gdy rewolucjoniści wdarli się do zamku, Mąż stanął na odłamku baszty nad przepaścią. Widząc nadchodzących wrogów i nie chcąc dostać się w ich ręce, rzucił się w otchłań. Przed śmiercią przeklinał poezję, która doprowadziła go do zguby.
Poezjo, bądź mi przeklęta, jako ja sam będę na wieki! — Ramiona, idźcie i przerzynajcie te wały!
Pankracy, zwycięski wódz rewolucji, kazał powiesić wszystkich pojmanych arystokratów. Jednak w momencie triumfu doznał wizji Chrystusa z koroną cierniową, stojącego nad przepaścią ze skrzyżowanymi ramionami. Oślepiony boskim światłem, Pankracy upadł, wypowiadając ostatnie słowa: "Galilejczyku, zwyciężyłeś!" i zmarł w ramionach Leonarda. Dramat zakończył się wizją ostatecznego zwycięstwa Chrystusa nad siłami zła.