homer/odyseja
Krótkie streszczenie
Po zburzeniu Troi wszyscy greccy bohaterowie wrócili do domów, oprócz Odyseusza, którego nimfa Kalipso więziła na swojej wyspie. Bogowie postanowili mu pomóc, ale Posejdon prześladował go za oślepienie swojego syna, Kyklopa Polifema.
Tymczasem na Itace zalotnicy oblężyli dom Odyseusza, niszcząc jego majątek i zalecając się do jego żony Penelopy. Syn bohatera, Telemach, z pomocą bogini Ateny wyruszył szukać wieści o ojcu. Odwiedził Nestora w Pylos i Menelaja w Sparcie, gdzie dowiedział się, że ojciec żyje uwięziony u Kalipso.
Zeus nakazał Kalipso uwolnić Odyseusza. Bohater zbudował tratwę, ale Posejdon zniszczył ją burzą. Po trzech dniach walki z falami dotarł do krainy Feaków, gdzie spotkał królewną Nausikaę. Król Alkinoj przyjął go gościnnie, a Odyseusz opowiedział swoje przygody: spotkanie z jednoocznym Kyklopem, czarodziejką Kirke zamieniającą ludzi w świnie, zejście do Hadesu, przepłynięcie obok śpiewających Syren oraz utratę wszystkich towarzyszy po tym, jak zabili święte bydło boga Heliosa.
Feakowie odwieźli Odyseusza na Itakę. Atena przemieniła go w żebraka, by mógł niezauważenie przygotować zemstę. Telemach rozpoznał ojca, wspólnie ukryli broń i zaplanowali rozprawę z zalotnikami. Podczas konkursu łuczniczego tylko Odyseusz zdołał napiąć swój łuk. Zrzucił przebranie i zabił pierwszego zalotnika.
Psy jakieś! Myśleliście, żem poległ pod Troją?
... Lecz dosyć! Wyrok śmierci padł na wszystkich razem
Wraz z synem i wiernymi sługami zabili wszystkich zalotników. Penelopa rozpoznała męża dopiero gdy opisał ich małżeńskie łoże. Atena ustanowiła pokój między Odyseuszem a mieszkańcami Itaki.
Szczegółowe streszczenie według pieśni
Tytuły pieśni w streszczeniu są redakcyjne.
Pieśń 1. Inwokacja i sytuacja na Olimpie; Atena u Telemacha
Epos rozpoczął się inwokacją do Muzy, prosząc o wyśpiewanie losów męża, który po zburzeniu Troi długo błądził po morzach.
Muzo! Męża wyśpiewaj, co święty gród Troi
Zburzywszy, długo błądził i w tułaczce swojej
Siła różnych miast widział, poznał tylu ludów
Zwyczaje, a co przygód doświadczył i trudów!
Podczas gdy inni bohaterowie wrócili do domów, Odyseusza trzymała w grocie nimfa Kalypso. Wszyscy bogowie litowali się nad nim, oprócz mściwego Posejdona. Atena zwróciła się do Zeusa, prosząc o pomoc dla cierpiącego bohatera i jego syna Telemacha.
Pieśń 2. Wiec na Itace; Telemach wyrusza do Pylos
Telemach zwołał wiec na Itace, skarżąc się na zalotników niszczących jego dom.
Antinoj obwinił Penelopę o zwodzenie zalotników przez tkanie całunu w dzień i prucie go w nocy. Telemach poprosił o statek, by wyruszyć szukać wieści o ojcu. Atena, pod postacią Mentora, pomogła mu przygotować podróż do Pylos.
Pieśń 3. Telemach u Nestora w Pylos
W Pylos Telemach zastał Nestora składającego ofiary Posejdonowi. Stary król opowiedział o wojnie trojańskiej i powrocie Achajów, wspominając tragiczny los Agamemnona zabitego przez Ajgista. Nestor nie miał wieści o Odyseuszu, ale radził Telemachowi udać się do Sparty, do Menelaja. Atena objawiła się jako orzeł, a Nestor złożył jej ofiarę z jałówki.
Pieśń 4. Telemach u Menelaja; spisek zalotników
W Sparcie Telemach spotkał Menelaja i Helenę. Menelaj opowiedział o swojej podróży do Egiptu, gdzie morski bóg Proteusz ujawnił mu, że Odyseusz żyje, lecz jest więziony przez nimfę Kalypso na odległej wyspie. Tymczasem na Itace zalotnicy dowiedzieli się o podróży Telemacha i zaplanowali zasadzkę, by go zabić w drodze powrotnej. Penelopa, ostrzeżona przez herolda Medona, modliła się do Ateny o ochronę syna.
Pieśń 5. Uwolnienie Odyseusza z wyspy Kalypso
Zeus wysłał Hermesa do Kalypso z rozkazem uwolnienia Odyseusza. Nimfa, choć niechętnie, zgodziła się i pomogła bohaterowi zbudować tratwę. Odyseusz, mimo obietnic nieśmiertelności, wybrał powrót do domu.
Po siedemnastu dniach żeglugi Posejdon dostrzegł Odyseusza i wzniósł burzę, niszcząc tratwę. Bogini Leukotea uratowała bohatera, dając mu magiczną przepaskę. Po trzech dniach walki z falami Odyseusz dotarł do brzegów Feacji.
Pieśń 6. Odys u Feaków; spotkanie z Nausiką
Atena natchnęła Nausikaę, córkę króla Feaków, by udała się nad rzekę prać szaty. Tam spotkała nagiego i wyczerpanego Odyseusza. Bohater błagał o pomoc, a Nausyka, zachwyconą jego przemianą dokonaną przez Atenę, dała mu odzież i wskazała drogę do pałacu ojca, króla Alkinoja.
Pieśń 7. Odys w pałacu Alkinoja
Atena otoczyła Odyseusza mgłą i poprowadziła do pałacu Alkinoja.
Odyseusz podziwiał wspaniałość pałacu, a następnie padł do nóg królowej Arete, błagając o pomoc. Alkinoj przyjął go gościnnie i obiecał bezpieczny powrót do ojczyzny. Arete rozpoznała szaty, które sama utkała, i wypytała o ich pochodzenie.
Pieśń 8. Igrzyska u Feaków; pieśni Demodoka
Alkinoj zorganizował igrzyska na cześć gościa. Ślepý bard Demodok śpiewał o sporze Odyseusza z Achillesem, co wzruszyło bohatera do łez. Podczas zawodów Euryjal obraził Odyseusza, nazywając go kupcem, ale ten udowodnił swoją siłę, rzucając dyskiem dalej niż wszyscy Feakowie. Demodok zaśpiewał następnie o miłości Aresa i Afrodyty, a potem o koniu trojańskim. Ta ostatnia pieśń ponownie wzruszyła Odyseusza, który ukrywał twarz pod płaszczem. Alkinoj, widząc jego cierpienie, poprosił gościa o ujawnienie tożsamości.
Pieśń 9. Opowieść Odyseusza: Kikony, Lotofagi, Kyklop
Odyseusz ujawnił swoją tożsamość i rozpoczął opowieść o swoich przygodach.
Jam jest Odys Laertyd, z fortelów mych znany,
U ludzi pod niebiosa prawie wysławiany.
Mieszkan zaś na Itace jasnej — nad nią czołem
Sterczy leśny Neriton...
Opowiedział o napadzie na Kikonów, spotkaniu z Lotofagami, których owoce sprawiały zapomnienie, i o przygodzie z Kyklopem Polifemem. W jaskini olbrzyma Odyseusz stracił sześciu towarzyszy, ale zdołał oślepić Kyklopa rozgrzanym palem i uciec, ukrywając się pod brzuchami owiec. Posejdon, ojciec Polifema, przeklął Odyseusza za oślepienie syna.
Pieśń 10. Opowieść Odyseusza: Ajolos, Lajstrygoni, Kirke
Odyseusz opowiedział o wizycie u Ajola, władcy wiatrów, który dał mu miech z uwięzionymi wiatrami. Gdy załoga otworzyła go z ciekawości, burza spędziła ich z powrotem. Następnie dotarli do Lajstrygonów, olbrzymich kanibali, którzy zniszczyli jedenaście z dwunastu okrętów. Odyseusz z ostatnim statkiem dotarł do wyspy Kirki, czarodziejki, która zamieniła jego towarzyszy w świnie. Dzięki pomocy Hermesa i magicznemu ziołu moly, Odyseusz opierał się czarom i zmusił Kirkę do przywrócenia ludziom ludzkiej postaci.
Pieśń 11. Opowieść Odyseusza: podróż do Hadesu
Na polecenie Kirki Odyseusz udał się do Hadesu, by zasięgnąć rady wieszcza Tejresjasza. W krainie zmarłych spotkał ducha Elpenora, który prosił o godny pochówek, oraz swoją matkę Antikleję, która zmarła z tęsknoty za synem. Tejresjasz przepowiedział mu trudny powrót i ostrzegł przed dotykaniem bydła Heliosa. Odyseusz widział także dusze wielkich bohaterów: Agamemnona, który opowiedział o swojej zdradzieckiej śmierci, Achillesa, który wolałby być żywym parobkiem niż królem umarłych, oraz milczącego Ajasa, wciąż gniewnego o przegraną rywalizację o zbroję Achillesa.
Pieśń 12. Opowieść Odyseusza: Syreny, Skylla, Charybda, Trinakia
Odyseusz opowiedział o przepłynięciu obok Syren, których śpiew słyszał przywiązany do masztu, podczas gdy załoga miała zatknięte uszy. Następnie przepłynął między Skyllą a Charybdą, tracąc sześciu towarzyszy pożartych przez Skyllę. Na wyspie Trinakii załoga, wbrew ostrzeżeniom, zabiła święte bydło Heliosa. Zeus ukarał ich, niszcząc statek piorunem. Odyseusz, jako jedyny ocalały, dryfował dziewięć dni, aż dotarł do wyspy Kalypso.
Pieśń 13. Powrót Odyseusza na Itakę; spotkanie z Ateną
Feakowie odwieźli śpiącego Odyseusza na Itakę z bogatymi darami. Posejdon, gniewny na ich pomoc, zamienił ich statek w skałę. Odyseusz, obudziwszy się, nie rozpoznał ojczystej ziemi przez mgłę zesłaną przez Atenę.
Atena objawiła się bohaterowi, wyjaśniła sytuację w jego domu i przemieniła go w starca-żebraka, by mógł niezauważenie przygotować zemstę na zalotnikach.
Pieśń 14. Odys u świniopasa Eumajosa
Odyseusz udał się do wiernego świniopasa Eumajosa, który przyjął go gościnnie, nie rozpoznając pana.
Eumajos opowiedział o swoim pochodzeniu z Syrii, gdzie został porwany jako dziecko przez Fenicjan i sprzedany Laertesowi. Wyraził wierność Odyseuszowi i nienawiść do zalotników niszczących majątek pana. Odyseusz, zachowując przebranie, opowiedział zmyśloną historię o swoim życiu jako Kreteńczyk.
Pieśń 15. Powrót Telemacha; historia Eumajosa
Atena ostrzegła Telemacha przed zasadzką zalotników i nakazała mu powrót. Młodzieniec pożegnał się z Menelajem i Heleną, otrzymując cenne dary. W drodze powrotnej zabrał na pokład proroka Teoklymena, który uciekał po zabójstwie. Telemach uniknął zasadzki i bezpiecznie dotarł do Itaki, gdzie wysłał statek do miasta, a sam udał się do Eumajosa.
Pieśń 16. Telemach rozpoznaje Odyseusza
Telemach przybył do chaty Eumajosa, gdzie spotkał przebranego ojca. Gdy świniopas odszedł z wiadomością do Penelopy, Atena przywróciła Odyseuszowi prawdziwy wygląd. Ojciec i syn rozpoznali się wzruszająco i zaplanowali zemstę na zalotnikach. Odyseusz nakazał Telemachowi ukryć broń i zachować tajemnicę jego powrotu.
Jam twój ojciec, twoimi łzami opłakany,
Dla któregoś wycierpiał tyle, duchem mężnym
Opierając się łotrom na nasz dom sprzysiężnym
Pieśń 17. Telemach w pałacu; Odys jako żebrak
Telemach wrócił do pałacu, gdzie Penelopa wypytywała go o wieści o ojcu.
Odyseusz, wciąż przebrany za żebraka, przybył do pałacu z Eumajosem. Jego stary pies Argos rozpoznał pana i zmarł z radości. W pałacu Odyseusz żebrał od zalotników, a Antinoj obraził go i rzucił w niego podnóżkiem. Penelopa, słysząc o incydencie, chciała spotkać się z żebrakiem, mając nadzieję na wieści o mężu.
Pieśń 18. Walka z Irosem; Penelopa przed zalotnikami
Miejscowy żebrak Iros wyzwał Odyseusza na walkę. Zalotnicy zorganizowali pojedynek, a Odyseusz jednym ciosem pokonał przeciwnika. Penelopa, obdarzona przez Atenę niezwykłą urodą, zeszła do zalotników i otrzymała od nich cenne dary. Wieczorem doszło do kłótni, gdy Eurymach rzucił w Odyseusza stołkiem.
Pieśń 19. Rozmowa Penelopy z Odysem; rozpoznanie przez Eurykleję
Odyseusz z Telemachem ukryli broń w skarbcu. Penelopa rozmawiała z przebranym mężem, który opowiedział zmyśloną historię o spotkaniu z Odyseuszem na Krecie. Stara piastunka Eurykleja, myjąc nogi gościowi, rozpoznała charakterystyczną bliznę Odyseusza. Bohater zmusił ją do milczenia. Penelopa opowiedziała o swoim śnie z orłem zabijającym gęsi i ogłosiła konkurs łuczniczy - kto napnie łuk Odyseusza i przeszyje strzałą dwanaście toporów, zostanie jej mężem.
Pieśń 20. Ostatni dzień przed rzezią; złe omeny
Odyseusz nie mógł spać, planując zemstę. Atena go uspokoiła. Penelopa modliła się do Artemidy o śmierć. Zeus zsłał pomyślne znaki - grzmot i słowa starej mielcarki. Prorok Teoklymenes przepowiedział zalotnikom zagładę, widząc straszliwe wizje krwi i ciemności, ale oni go wyśmiali.
Pieśń 21. Konkurs łuczniczy Penelopy
Penelopa przyniosła łuk Odyseusza i ogłosiła konkurs. Żaden z zalotników nie potrafił napiąć łuku. Odyseusz ujawnił się wiernym sługom - Eumajosowi i Filojtiosa - i nakazał im przygotowania do walki. Następnie bez wysiłku napiął łuk i celnie przeszył wszystkie dwanaście toporów. Telemach, uzbrojony, stanął u boku ojca.
Pieśń 22. Rzeź zalotników
Odyseusz zrzucił przebranie i zabił Antinoosa strzałą w gardło.
Ujawnił swoją tożsamość i ogłosił wyrok śmierci na wszystkich zalotników. Rozpoczęła się krwawa rzeź. Atena, pod postacią Mentora, wspierała Odyseusza i Telemacha. Wszyscy zalotnicy zginęli, oprócz barda Femiosa i herolda Medona, których Telemach oszczędził. Niewierne służebnice zostały powieszone, a zdrajca Melantios okrutnie ukarany.
Pieśń 23. Penelopa rozpoznaje Odyseusza
Eurykleja oznajmiła Penelopie powrót męża, ale ta nie wierzyła. Dopiero gdy Odyseusz opisał ich wspólne łoże zbudowane wokół pnia oliwnego drzewa, Penelopa rozpoznała męża.
O, jakże mnie rani,
Kobieto, twoja mowa! I któż to przestawił
Moje łóżko? ... Tego by nie sprawił
I najświadomszy rzeczy; chyba moce boże...
Małżonkowie ponownie się zjednoczyli. Odyseusz opowiedział żonie o swoich przygodach i przepowiedni Tejresjasza o przyszłej podróży.
Pieśń 24. Dusze zalotników w Hadesie; Odys u Laertesa; pokój
Hermes poprowadził dusze zalotników do Hadesu, gdzie Agamemnon pochwalił wierność Penelopy. Odyseusz odwiedził swojego ojca Laertesa, który pracował w sadzie, zgnębiony żałobą. Po wzruszającym rozpoznaniu, rodzice Eupejta, ojca Antinoosa, przywiedli zbrojny tłum, żądając zemsty.
Nie miej mi tego za złe! ... Bogów wyrok srogi
Padł na nas i rozdzielił: dni młodych wesele
Nie przeciągło się w starość dla nas w tym rozdziele!
Laertes zabił Eupejta, ale Atena interweniowała na rozkaz Zeusa, kończąc walkę i ustanawiając trwały pokój między Odyseuszem a ludem Itaki.